Ιστορία.

ΒΔ του χωριού σε απόσταση 1 χιλιομέτρου βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος του Παλαιόκαστρου σε υψόμετρο 650μέτρων, όπου βρίσκονται ερείπια οχυρώσεως Δωρικής εποχής, με διασωθέντα τείχη ακρόπολης, που καταστράφηκε μετά από μια επιδρομή των Γαλατών. Είναι πετρώδες ύψωμα, με απόκρημνους βράχους. Είναι μια θέση πανοραμικής θέας με ονειρώδες αγνάντεμα σε βουνό και θάλασσα.

Την εποχή της ναυμαχίας της Ναυπάκτου (1571) υπήρχε χωριό πίσω από το Παλιόκαστρο με το όνομα Απάνω Λόγγος.

Τα πρώτα σπίτια του σημερινού οικισμού κτίστηκαν το 1800 περίπου από οικογένειες που διέμεναν και ζούσαν κατά νομάδες γύρω από το χωριό και κυρίως από το Μοναστήρι και τον 'Aγιο Αρσένιο, ενώ το 1826 εγκαθίστανται στο χωριό αγωνιστές προερχόμενοι από την έξοδο του Μεσολογγίου.

Το αρχικό όνομα του χωριού "Γκουμαίοι" κατά την επικρατέστερη εκδοχή, προήλθε από το όνομα "Γκούμας" ενός βλαχοποιμένα κατοίκου του χωριού και συγγενή του ηγουμένου της Μονής Βαρνάκοβας.

Το σημερινό όνομα "Φιλοθέη" καθιερώθηκε το 1958 με απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου και σχετίζεται με την θέα που προσφέρει όλο το καθαρό ανάγλυφο της περιοχής.

Μέσα στην αγκαλιά του φαραγγιού της Μαντήλως και των πλούσιων πηγαίων νερών των θέρμων βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι του Αη Γιάννη των Θέρμων. Βυζαντινό Μοναστήρι των Κομνηνών και παλαιό μετόχι της Βαρνάκοβας

 Γνωστό για το πρώτο ολοκαύτωμα της Λευτεριάς του 1821, έγινε θυσία για τον μεγάλο αγώνα. Το 1964 ξαναχτίστηκε πάνω στα παλιά ερείπια και κάθε 24 Ιουνίου, τ' Αϊ Γιαννιού του Ρηγανά , στήνεται πανηγύρι στο πέτρινο αλώνι και τον νερόμυλο.

Σε απόσταση 700 μέτρων δυτικά του χωριού, βρίσκεται η τοποθεσία "δώδεκα πουρνάρια" με τα αιωνόβια δέντρα ν' αγναντεύουν σε στεριές και θάλασσες. Στέκονται εκεί για να θυμίζουν μέσα από την ζωντανή ιστορία του αγώνα κατά της Τουρκοκρατίας, την κραυγή "Μόλεμα (μόλυνση) Αγά μ', κουκούδ' (σπυρί) Αγά μ'", των έξυπνων κατοίκων της εποχής εκείνης, όταν τουρκικό απόσπασμα προσπάθησε να καταλάβει το χωριό και με το "ου Αγά μ', ου Αγά μ' στα 12 πουρνάρια" εξεδίωξαν επιτυχώς του Τούρκους στρατιώτες που φοβήθηκαν την μόλυνση.

Η εκκλησία Άγιος Γεώργιος κτίστηκε το 1897 και ο πλάτανος που φυτεύτηκε το 1899 από τους Χρ. Φασουλά, Αριστ. Κ. Νικολέττο

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ : Πριν κτισθεί το χωριό στη σημερινή θέση που βρίσκεται, οι προγονοί μας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ζούσαν διασκορπισμένοι, στις παρακάτω περιοχές της ευρύτερης περιφέρειας του χωριού μας.

• Περιοχή Μοναστηριού Βαρνάκοβας στις θέσεις, Αϊ Αρσένης, Αϊ Χαράλαμπος, Ντζιμένια, Πλάκα και Παλιοκόνακα.
•  Περιοχή Ζευγάρι και Μαρμαρένια
• Περιοχή Μουντούνια και Ζαβοχώρι
• Περιοχή Κρανιάς και Αϊ Γιάννη που υπήρχε και μικρό Μοναστήρι.
•  Περιοχή Δώδεκα Πουρνάρια στη θέση Σπίτια.

Στις θέσεις Παλιόμπλος, Βαθύρεμα και Αϊ Γιάννης υπήρχαν νερόμυλοι, απαραίτητος για τη ζωή των ανθρώπων στην εποχή αυτή. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ζούσαν κατά νομάδες, σε ταράτσες ή χαμοκέλες (καλύβες, σπίτια) και εύρισκαν καταφύγιο, προστασία και εργασία στο Μοναστήρι της Βαρνάκοβας. Για τη περίοδο αυτή και τις περιοχές αναφερόμαστε και παρακάτω.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1800-1900 : Τα πρώτα σπίτια - Οικογενειακά
Από το 1800 και μετά, οι άνθρωποι που ζούσαν στις πιο πάνω αναφερόμενες περιοχές και από άλλα μέρη, έρχονται σταδιακά και αρχίζουν να φτιάχνουν το χωριό στη σημερινή θέση που βρίσκεται.

Οι πρώτοι που ήλθαν, πιθανόν από τη θέση ΣΠΙΤΙΑ, και έκτισαν τα πρώτα σπίτια είναι ο Νικολέττος (ο παππούς του παππού του Ιερέα του Χωριού μας) και ο Ζωγράφος, ο Ζωγράφος έφτιαξε τη παράγκα του στη θέση που έχει σπίτι σήμερα ο Αγγελής. Όταν ο Ζωγράφος έφυγε για το διπλανό χωριό Κάμπο, τότε ο Νικολέττος πήγε στο Μοναστήρι και έφερε οικογένειες για να εγκατασταθούν στο χωριό

 Ο πρώτος που ήλθε είναι ο Καραταϊτάκης που μετονομάσθηκε αργότερα Αγγελής (από το όνομα της γυναίκας του Αγγέλω). Κατόπιν έρχονται και άλλοι όπως οι Σπαναίοι (πρόγονοι του Παπακώστα) που ζούσαν αρχικά στον Αϊ Αρσένιο και στα Σπίτια. Το επώνυμο Σπανός εμφανίζεται οι διάφορες εποχές με μετονομασίες σε Γαλάνης ή Γαλανόπουλος και Λατίνης.

Σχεδιασμός:
Μάριος Πολυζώης